هر آنچه باید درمورد محصولات تراریخته بدانید.
استفاده از محصولات تراریخته مخالفان و موافقان زیادی دارد. ژنوم محصولات دستکاریشدهی ژنتیکی با روش مهندسی ژنتیک اصلاح مییابد.
یکی از تهدیدهای خاموش مهم در بخش کشاورزی و تأمین امنیت غذایی در ایران و جهان، مسئلهی تغییر اقلیم است. آمارهای رسمی نشان میدهد تغییرات اقلیمی میتوانند تا سال ۲۰۵۰ باعث کاهش ۲۳درصدی در تولید محصولات اصلی کشاورزی ازجمله ذرت، گندم، برنج و سویا شوند. مقدار پروتئین و روی و آهن موجود در محصولات کشاورزی اصلی براثر تغییرات اقلیمی به میزان درخورتوجهی کاهش خواهد یافت. علاوهبراین، نبود امنیت غذایی مشکل مهمی در سطح جهان است. محصولات تراریخته محصولاتی هستند که با تکنیکهای دقیق مهندسی ژنتیک (Genetic Engineering) برای رفع نیاز بشر با محصولات مفید تولید میشوند و میتوانند در بخشهای مختلف مانند پزشکی، دارویی، صنعتی و کشاورزی استفاده شوند.
برای مثال در بخش دارویی، میتوان به تولید داروی نوترکیب هورمون انسولین و هورمون رشد و فاکتور ۸ انعقادخون اشاره کرد و همچنین در بخش کشاورزی، میتوان به تولید گیاهان مقاوم به خشکی و شوری و مقاوم به آفات و تولید واکسنهای خوراکی و تولید دام با شیر بیشتر اشاره کرد. داستان محصولات تراریخته یا تراژنیک (Transgenic Products) یکی از مباحث جنجالبرانگیز جهانی است. محصولات دستکاریشدهی ژنتیکی یا همان تراریختهی انسان محصولاتی هستند که از انتقال یک یا چند ژن بین دو نوع موجود زندهی مختلف بهوجود میآید و تولید این دسته از محصولات تابهامروز مشکلات مختلفی در کشورهای مختلف جهان میان استادان و صاحبنظران حوزهی زیستفناوری در دو طیف مخالفان و موافقان این محصولات ایجاد کرده است.
طرفداران این محصولات بدون درنظرگرفتن نتایج برخی از آزمایشها که عوارض مختلفی برای برخی از محصولات دستکاریشدهی ژنتیکی نشان میدهد، منتقدان را به فرار از تکنولوژی متهم و منتقدان نیز بر عوارض و خطرهای محصولات تراریخته بر سلامت انسان و محیطزیست تأکید میکنند. سازمانهای مهم مختلفی مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO)، سازمان خواروبار جهانی (FAO)، ادارهی ایمنی غذایی اتحادیهی اروپا (EFSA)، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، سازمان حفاظت محیطزیست آمریکا (EPA)، انجمن سلطنتی پزشکی انگلستان، آکادمی ملی علوم آمریکا و استانداردهای غذایی استرالیا و نیوزلند و در کشور ایران نیز وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیطزیست و سازمان غذا و دارو سلامت محصولات تراریختهی موجود در بازار را تأیید کردهاند. براساس گزارش سالیانهی سرویس بینالمللی دستیابی و استفاده از بیوتکنولوژی کشاورزی (ISAAA) که در سال ۲۰۱۷ انتشار یافت، فقط در سال ۲۰۱۶، چهار کشور اروپایی شامل اسپانیا، پرتغال، جمهوری چک و اسلواکی تقریبا ۱۳۶هزار هکتار را به کشت محصولات تراریخته اختصاص دادند.
علاوهبراین، کشور لهستان نیز در سال ۲۰۱۱ میزان سههزار هکتار از زمینهای کشور خود را زیر کشت محصولات تراریخته قرار داد. افزایش کاربرد محصولات تراریخته در کشاورزی، جنگلداری، آبزیپروری و… موضوعی است که این روزها بسیاری را نگران کرده است. دکتر عیسی کلانتری، ریاست وقت سازمان حفاظت از محیطزیست، بهتازگی و در حاشیهی جلسهی هیئتدولت عنوان کردند بررسیهای علمی سرطانزابودن مواد تراریخته را ثابت نمیکند. این سخنان بهمذاق جمع زیادی از محیطزیستیها خوش نیامده است. اما واقعیت تراریختهها چیست؟ واقعا این محصولات بیماریزا هستند؟ محصولات تراریخته دخالت در طبیعت محسوب میشود و عوارض جبرانناپذیری دارند؟
محصولات تراریخته با تکنیکهای دقیق مهندسی ژنتیک برای رفع نیاز بشر تولید میشوند
در محصولات تراریخته یا اصلاحشدهی ژنتیکی کاری که دانشمندان در این زمینه انجام میدهند، این است که ژنهایی از یک گونهی متفاوت را که اصطلاحا به آن منبع» میگویند، به کد ژنتیکی فرآوردههای جدید اضافه میکنند و برای انجام این کار نیز از فناوریهای ترکیب DNA بهره میگیرند.
این جابهجایی ژن نهتنها بین گونهها، بلکه حتی در بخش ردهبندی یا تاکسونومیک هم انجام شده است. برای نمونه، ژن نوعی باکتری که سمّ مهلکی برای های خاص تولید میکند، به گونهای از محصولات کشاورزی مثل ذرت تزریق میشود تا آن محصول این توانایی را داشته باشد که از خود دربرابر هی مذکور بهعنوان آفت محافظت کند. واقعیت این است هماکنون سطح عظیمی از کشتزارها بهویژه در ایالات متحدهی آمریکا، آرژانتین، چین و کانادا به زیر کشت فرآوردههای تراریخته خصوصا سویا، ذرت، پنبه و گیاه روغنی کانولا رفتهاند. کار روی حیوانات اصلاحشدهی ژنتیکی نیز همچنان درحالتوسعه است و دراینمیان، ماهی آزاد و خوکها ظرفیت بالقوهی اقتصادی خود را نشان دادهاند.
مخالفان و موافقان تراریخته
براساس گزارش جهانی بحران غذا که در سال ۲۰۱۷ منتشر شد، در سال ۲۰۱۶، ۱۰۸میلیون نفر در ۴۸ کشور دچار نبود امنیت غذایی شدید بودند یا درمعرض خطر نبود امنیت غذایی قرار داشتند. تقریبا ۶۰درصد جمعیت گرسنهی جهان در نوزده کشوری زندگی میکنند که با بحرانهای تغییرات اقلیمی مواجه هستند. جانداران دستکاریشدهی ژنتیکی (Genetically Modified Organism) یا جانداران مهندسیشدهی ژنتیکی (Genetically Engineered Organism) موجوداتی هستند که ساختار ژنتیکیشان بهوسیلهی روشهای مهندسی ژنتیک تغییر پیدا کرده است. محصولات تراریخته به سه دسته تقسیم میشوند: انسان و گیاه، جانور. میلیونها نفر در سومالی، جنوب سودان، یمن و شمالشرق نیجریه به گرسنگی شدید مبتلا هستند و خطر شدید قحطی این مردم را تهدید میکند؛ تاجاییکه پیشازاین دبیرکل سازمان غذا و کشاورزی دراینباره گفته است:
برای ریشهکنی گرسنگی تعهد ی اساسی ضروری است؛ ولی بهتنهایی کافی نیست. تنها درصورتی قادر خواهیم بود گرسنگی را شکست دهیم که کشورها به تعهدات خود، بهویژه در سطوح ملی و محلی عمل کنند. قطعا عامل پایاندادن به این بحرانها صلح است؛ اما نمیتوانیم برای تحقق صلح فقط صبر کنیم. بسیار مهم است که مطمئن شویم مردم گرسنه شرایط لازم برای تولید غذای خود را دارند.
درکنار این آمارها، این نکته نیز مهم است که جمعیت جهان در سال ۲۰۱۷ به ۷.۶میلیارد نفر رسیده است و طبق گزارش سازمانملل متحد در سال ۲۰۱۷، پیشبینی میشود این تعداد در سال ۲۰۳۰ به ۸.۶میلیارد نفر و در سال ۲۰۵۰ به ۹.۸میلیارد نفر و در سال ۲۱۰۰ به ۱۱میلیارد نفر برسد. سالانه تقریبا ۸۳میلیون نفر به جمعیت جهان اضافه میشود و تولید غذا برای تأمین نیاز جمعیت جهان باید ۷۰درصد افزایش یابد.
بحثهای متعددی درزمینهی تلاشها برای افزایش مقدار تولید محصولات کشاورزی مطرح است که رابطهی مستقیمی با امنیت غذا در دنیا دارد. دراینباره متخصصان زیستفناوری با اصلاح ژنتیک و اصلاحنژاد گیاهان سعی در افزایش مقدار محصولات کشاورزی دارند. در ایران، محصولاتی که با مهندسی ژنتیک قرار است با سازوکار علمی و نظارتشده تولید شوند، محلی از شایعهها و حاشیههای غیرعلمی و نادرست شده است.
قرن بیستویکم را قرن مهندسی ژنتیک میخوانند. گفته میشود در این قرن پیشرفتهای علم ژنتیک بهجایی میرسد که میتواند ابعاد مختلفی از زندگی انسان در زمین را بهبود بخشد و همزمان باعث حفاظت بیشتر از منابع طبیعی شود. ایران هم در رشتههای ژنتیک انسانی و ژنتیک گیاهی پیشرفتهایی کرده است. همزمان نگاههای غیرعلمی و غیرمستند به این فناوری باعث ایجاد موانعی در مسیر پیشرفت این فناوری نوپا شده و کاهش سرمایهگذاری در مهندسی ژنتیک گیاهی را در بین پژوهشگران جوان در پی داشته است. در حوزهی ژنتیک گیاهی، بیشتر پیشرفتهای مهندسی ژنتیک مربوطبه فناوری تولید گیاهان تراریخته میشود. متخصصان مهندسی ژنتیک دل پُری از فضای غیرعلمی موجود دربارهی مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته دارند.
چهرههای برجستهی مهندسی ژنتیک بر این باورند ترویج اطلاعات نادرست باعث شده بسیاری از افراد ناآشنا به علم ژنتیک به منتقدان آن تبدیل شوند. همزمان مافیای واردات را که بهطور عمده مربوطبه سویا و ذرت و کا است، مانع تولید این محصولات در ایران میدانند. بزرگترین شرکتهای بیوتکنولوژی کشاورزی دنیا که به پنج غول شهرت دارند عبارتاند از: مونسانتو (آمریکا)، سینگنتا (سوییس)، بایر (آلمان)، باسف (آلمان) و دوپون (آمریکا). یکی از انتقادهای مخالفان، انحصار این محصولات است که بهمحض شروع کاشت بذر تراریخته، وابستگی دائمی به تولیدکننده برای بذر و سم ایجاد میکند. دکتر مختار جلالیجواران، استاد گروه ژنتیک گیاهی دانشگاه تربیتمدرس و عضو شورای ملی ایمنی زیستی، از سیاهنمایی عدهای علیه محصولات تراریخته بهدلیل جایگاهی که دارند و برخی منافعی که دنبال میکنند، گفت:
در وضعیت کنونی، به محصولاتی نیاز داریم که با صرف آب کمتر و مقاومت درمقابل آفات زمینهساز افزایش مقدار تولید محصولات کشاورزی شوند. یکی از قوتهای محصولات تراریخته مقاومت آنها درمقابل آفات و همچنین نیاز به آب کمتر است.
بهگفتهی او هرکسی باید به وظایف خودش عمل کند و وارد حوزهی تخصصی دیگران نشود. بحث تراریخته بحثی کاملا علمی است و شاهد این هستیم که افراد غیرمتخصص و غیرمرتبط درحالمخالفت با این فناوری هستند. باید بپذیریم تراریخته نوعی فناوری است و دربارهی آن متخصصان آن باید به مردم توضیح دهند و همچنین، نهادهای مسئول این اطمینان را به مردم بدهند که محصولات تراریخته با ارزیابیهای دقیق و علمی وارد چرخهی مصرف میشود. متأسفانه خیلیها بهدلیل جایگاه و منافعشان، علیه تراریخته حرف میزنند. در اینجا این سؤال را باید مطرح کرد: اگر محصولات تراریخته بد است، چرا وارد میشود و اگر خوب است، چرا در داخل تولید نمیشود؟ برخلاف شایعههای بیاساسی که در شبکههای اجتماعی رواج یافته است، اروپا از بزرگترین واردکنندههای محصولات تراریخته و ایالات متحدهی آمریکا نیز بزرگترین تولیدکنندهی این محصولات است و بیشتر محصولات تراریخته تولیدشده را در داخل کشور مصرف میکند. سازمان بهداشت جهانی، تراریخته را اینگونه تعریف میکند:
تراریخته به گیاهان و جانوران یا موجودات میکروسکوپی گفته میشود که ترکیب ژنتیک آنها (DNA) طوری تغییر یافته است که در طبیعت از راه جفتگیری یا نوترکیبی طبیعی اتفاق نمیافتد.
این روزها همهچیز را میتوان ازنظر ژنتیک دستکاری کرد. از محصولات کشاورزی تا دام و طیور یا حتی انسان، ازنظر پزشکی از ژنهایی تشکیل شدهاند که میتوان آنها را در آزمایشگاه تغییر داد. این تغییرات با انگیزهی تولید محصول بیشتر یا نژادی بهتر صورت میگیرد. هر فرآوردهی کشاورزی یا موجود زندهای بهطور طبیعی نقصهایی دارد و درمقایسهبا بعضی بیماریها و مشکلات ضعیفتر است. دانشمندان علم ژنتیک با برداشتن این ژنهای معیوب آنها را با ژنهای مقاوم جایگزین میکنند. درنتیجه، در محیط کوچکتر و با صرف انرژی و مواد کمتر میتوان محصول بیشتری را بهدست آورد.
متخصصان زیستفناوری با اصلاح ژنتیک گیاهان سعی میکنند مقدار محصولات کشاورزی را افزایش دارند
البته بهدلیل همین تغییر ژنها، بعضی خصوصیتها نیز بهصورت ناخواسته به این فرآوردهها اضافه میشود که همین موضوع موردبحث بسیاری از کارشناسان و البته مصرفکنندهها است. استفاده از محصولات تراریخته برای بدن ضرر دارد و میتواند باعث بیماریهایی مثل سرطان شود؟
واقعیت این است که دراینباره چیزی نمیدانیم و چون با محصول جدید بیستساله طرف هستیم، نمیتوان با قطعیت دربارهاش نظر دارد. درواقع، شواهدی دردست نیست که خوردن این محصولات به سلامت انسان لطمه میزند. این بزرگترین استدلال موافقان است؛ اما مخالفان این استدلال را کافی نمیدانند.
آنها میگویند باتوجهبه اینکه تقریبا بیست سال است این محصولات در سطح تجاری کاشته شدهاند، پژوهشها آنقدر طولانی نبوده است که تأثیر این محصولات در درازمدت بر سلامت انسان را روشن کند. برخی متخصصان این نگرانی را مطرح کردهاند که این محصولات ممکن است آلرژی و بیماریهای سیستم ایمنی ایجاد کنند. دکتر ناصر کرمی، از دانشگاه انتیانیو میگوید:
واردات محصولات تراریخته به کشور نروژ ممنوع است. استدلال آنها این است که محصولهای ناشناخته را اول مردم کشورهای دیگر مصرف کنند و زمانیکه تمام مشکلات و نواقص آن برطرف شد، محصول پاک و نهایی را خودمان مصرف میکنیم.
موافقان میگویند انتقال ژن از موجودی به موجود دیگر در طول تاریخ در طبیعت اتفاق افتاده و باعث تنوع گونههای زیستی و دوام آنها شده است. بااینحال، مخالفان میگویند آنچه نظم و تعادلی که طبیعت انجام داده با آنچه چند شرکت بزرگ در ابعادی بسیار بزرگ برای سوددهی انجام داده نمیتوان مقایسه کرد. غیرشفافبودن برنامههایی که در حوزهی تراریخته وجود دارد، یکی از دلایل مهمی است که برخی از فعالان محیطزیست را در گروه مخالفان محصولات GMO قرار داده است. بهگفتهی دکتر ناصر کرمی، بخش اصلی که دربارهی محصولات تراریخته تصمیم میگیرد، حاکمیتی است که فعالان محیطزیست در کشور نمیتوانند آن را بررسی کنند.
پژوهشها آنقدر طولانی نبوده که تأثیر محصولات تراریخته را در درازمدت بر سلامت انسان روشن کند
او میگوید بهعنوان کارشناس حوزهی جغرافیا نمیتواند در اینباره نظر دهد که محصولات تراریخته مفید هستند یا نه. باوجوداین، بهخوبی و براساس تجربههای گذشته میداند اگر هم مشکلی دراینباره وجود داشته باشد، فعالان این حوزه هیچ قدرتی برای شکایت یا مقابله با روندهای غلط ندارند.
با پدیدهی جدیدی در دنیا طرف هستیم که عوارض جانبی آن بر بشر و محیطزیست هنوز ناشناخته است و بخشهای نامفهوم زیادی دارد؛ بههمیندلیل باید گامبهگام جلو برویم.
مقالههای مرتبط:
موافقان تولید محصولات تراریخته کسانی هستند که میگویند باتوجهبه منابع محدود کرهی زمین و افزایش انفجاری نیازهای بشر و تولید محصول بیشتر، دیر یا زود به چنین محصولاتی نیاز خواهیم داشت.
آنها میگویند تولید محصول مقاوم به آفتها و مشکلات طبیعی، به تولید محصولات بیشتر در هر کشوری منجر خواهد شد و این بهمعنای قطع نیاز کشورها به واردات محصول و درنهایت، مستقلشدن آنها است.
محصولات تراریخته دامنهی گستردهای از نیازهای بشر را رفع میکنند. خوراکهای بسیار سودمندی که نقش غذا و واکسن را برای بدن انسان ایفا میکنند، هماکنون در کشورهای پیشرفته استفاده میشود و ما نیز باید بتوانیم از چنین محصولات مهمی بهره ببریم. کشورهای پیشرفته فناوری به این دلیل از تولید محصولات GMO محافظت میکنند که در موارد گوناگونی ازجمله بیوتروریسم (Bioterrorism) میتواند استفاده شود. آنها میخواهند سایر کشورها را مصرفکننده بار بیاورند؛ درحالیکه خودشان میتوانند چنین محصولاتی را بدون مشکل استفاده کنند. مباحث مربوطبه محصولات تراریخته در بین دانشمندان ژنتیک موردبحث است؛ اما دلیل اصلی ابراز مخالفت با آن به دنیای ت و اقتصاد برمیگردد. واردکنندههای محصولات مرتبط مثل سم و کود و بذر خارجی از دستهای پشتپردهی مخالفان است. با گسترش تولید محصولات تراریخته این واردکنندهها برای جلوگیری از ضرر مالی مخالفت میکنند.
کمبود غذا و جمعیت روبهرشد جهان
انسانها از آغاز شهرنشینی با استفاده از روشهایی مثل اصلاحنژاد انتخابی و دورگهگیری و سایر شیوههای انتخاب مصنوعی، به اصلاح ژنتیکی محصولات کشاورزی و حتی جانوران اهلی دست زدهاند. بههرحال اکثر گونههایی که روی آنها تحقیق شده، اعم از ویروسها، باکتریها، ات و صدفها، ظرفیت بالقوهی انتقال ژنتیکی را بهعنوان منبع داشتهاند؛ اما در گذشته، از آنها کمتر در برنامههای پرورشی استفاده شده است. هراس از این نوع اختلاطها میان گونههای غیرمرتبط، باعث شده که برخی دولتها نظارتهای خاصی روی پژوهشهای اینچنینی، مخصوصا کاربردهای تجاری آنها اعمال کنند. این نگرانی در بین برخی از مردم بهخصوص اروپاییها وجود دارد که محصولات کشاورزی اصلاحشده ازنظر ژنتیکی با سایر گونههای مرتبط تشکیل هیبرید یا گونههای دوررگه بدهند و این مسئله درنهایت، به تهاجم نسل جدیدی از علفهای هرز و حتی شیوع بیماریهای بدخیم منجر شود.
یکی از قوتهای محصولات تراریخته مقاومت آنها درمقابل آفات و همچنین نیاز به آب کمتر است
علاوهبراین، مصرف فرآوردههای تراریخته میتواند بهصورت بالقوه برای گونههای غیرکشاورزی، مثل ات و پرندگان زیانبار باشد که در داخل زمینهای کشاورزی یا اطراف آن زندگی میکنند. همچنین، برخی مردم میخواهند این اطمینان به آنها داده شود که خوردن غذاهای حاصل از فرآوردههای تراریخته برای سلامتی آنها مضر نیست و احیانا باعث واکنشهای حساسیتی (آلرژیک) نامتعارف نمیشود.
بهنظر میرسد با تبدیلشدن امنیت غذایی جهان به بحران، استفاده از محصولات غذایی اصلاحشدهی ژنتیکی باید در دستورکار قرار بگیرد. دربارهی زیستفناوری و استفاده از آن در تولید موادغذایی هیاهوی زیادی بهراه افتاده؛ اما این روش میتواند تا حد زیادی به بحران غذایی کره زمین پاسخ دهد.
نزدیک به یکمیلیارد نفر انسان غذای کافی برای خوردن ندارند، منابع آبی محدود است، هزینههای انرژی درحالافزایش است، تقریبا تمام زمینهای کشاورزی به زیر کشت رفتهاند و تغییرات آبوهوایی نیز میتواند آسیب زیادی به بعضی از بخشهای تولیدی محصولات غذایی بزند. بدینترتیب، تا سال ۲۰۳۰ نیاز داریم تولید محصولات کشاورزی را تا ۵۰درصد افزایش دهیم، اما چگونه؟ تأمین امنیت غذایی نیازمند راهحلهایی برای بسیاری از مشکلات متنوع است. در آمریکا و اروپا دانههای باکیفیتتر میزان تولید محصولات را تا ۱۰درصد یا بیشتر افزایش میدهد و علاوهبرآن، نیاز به آفتکشها نیز کمتر میشود. باوجوداین، دانههای باکیفیت فقط زمانی میتوانند به کشاورزان فقیر آفریقایی کمک کنند که آنها به منابع آبی کافی و کودها و علاوهبر آن جادههایی برای انتقال محصول برای فروش دسترسی داشته باشند.
محصولات ,تراریخته ,تولید ,ژنتیک ,کشاورزی ,آنها ,محصولات تراریخته ,است که ,مهندسی ژنتیک ,در سال ,این محصولات ,تولید محصولات کشاورزی ,قوتهای محصولات تراریخته ,مقدار محصولات کشاورزی ,محصولات تراریخته مقاومت
درباره این سایت